Γειά σας φίλοι μου,
Σήμερα θα σας παρουσιάσω ένα Σουηδικό νόμισμα των 4 μάρκων ή αλλιώς μια κορώνα του 1694. Μερικά στοιχεία για το νόμισμα:
Χρονιές κοπής: 1683-1696
Βάρος: 20,35 gr.
Διάμετρος: 38 mm
Ασήμι: 0.694
Βιβλιογραφία: KM# 296
Αξία: 4 Mark (Krone)
Τιράζ: Άγνωστο
Νομισματοκοπείο: Στοκχόλμη
Mint Master: Anders Stömmer AS (1684-1699)
Μπροστά:
Προτομή του Καρόλου XI που κοιτάζει δεξιά
Επιγραφή: CAROLVS·XI D[ΕΙ].G[RATIA].REX·SVE[CIÆ].
Πίσω:
Ασπίδα με στέμμα από πάνω που μέσα της έχει τρία στέμματα και η οποία χωρίζει την αξία και τα αρχικά του mintmaster.
Επιγραφή:
DOMINVS.PROTECTOR.MEVS.1696. = Ο Θεός είναι ο προστάτης μου 4 M A S
Η νομισματική ιστορία της Σουηδίας είναι λίγο μπερδεμένη και για να καταλάβετε την αξία των 4 μάρκων θα σας πω μερικές πληροφορίες.
Το παλαιό νομισματικό σύστημα βασίστηκε στο βάρος και η αξία των κερμάτων αντιστοιχούσε στην εμπορική αξία του μετάλλου που αυτά ήταν κατασκευασμένα.
Η κοπή νομισμάτων ξεκίνησε στη Σουηδία τον 11ο αιώνα.
Το μάρκο
Το μάρκο, ως μέσο πληρωμής σε κέρμα, κόπηκε (σε ασήμι) από το 1536 και ήταν σε χρήση μέχρι το 1777. Ονομαζόταν επίσης μάρκο penningar.
Το öre
Το öre ήταν ένα μη φυσικό νόμισμα (räknemynt) στην αρχή αλλά κόπηκε από το 1522 έως το 1777 και επέστρεψε ως Σουηδικό νόμισμα το 1855.
Το örtug
Το örtug κόπηκε από το 1370 έως το 1776.
Οι τιμές των νομισμάτων δεν ήταν οι ίδιες σε ολόκληρη τη Σουηδία αλλά παντού:
1 μάρκο = 8 öre = 24 örtugar.
Η Σουηδία έχει τρεις μεγάλες περιοχές ή «εδάφη». Από το νότο προς το βορρά είναι το Götaland, η Svealand και το Norrland.
Η αξία ενός penningar ήταν διαφορετική σε αυτές τις περιοχές της Σουηδίας.
Στο Svealand 1 μάρκο = 192 penningar ενώ στο Götaland 1 μάρκο = 384 penningar.
Στα τέλη του 13ου αιώνα, η αξία στο Svealand είναι 1 μάρκο = 192 penningar και αυτή καθορίστηκε ως η εθνική ισοτιμία.
Το Penningar, ένα ασημένιο νόμισμα, κόπηκε από τον 11ο αιώνα έως το 1548, αλλά ήταν σε χρήση ως νόμισμα μέχρι το 1776.
Το τάληρο (daler)
Το τάληρο εισήχθη το 1534 και ήταν ίσο με 4 μάρκα. Τότε χρησιμοποιούνταν κυρίως ως νόμισμα για το εξωτερικό εμπόριο. Καθώς και άλλες χώρες είχαν ως νομίσματα το τάληρο με το ίδιο βάρος και το ίδιο ποσό αργύρου, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί διεθνώς.
Το 1604 το όνομα του τάληροου (daler) άλλαξε σε Riksdaler. Λίγο αργότερα το speice daler εισήχθη. Αλλά το παλιό όνομα, daler, εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται όταν κάποιος αναφέρονταν στο κέρμα των 4 μάρκων.
Και τα τρία διαφορετικά "τάληρα" χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1871.
Το αρχικό daler ονομάζεται μερικές φορές Σουηδικό daler (svensk daler).
Το riksdaler (rdr) ήταν το κύριο νόμισμα και διατήρησε την αξία του όλα τα χρόνια. Το βάρος του σε ασήμι ήταν συνεχώς 25,5 γραμμάρια. Το αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι η συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ του riksdaler και των άλλων νομισμάτων ήταν διαφορετική με την πάροδο του χρόνου.
Το riksdaler χρησιμοποιήθηκε, όπως είπα, κυρίως ως νόμισμα για το εξωτερικό εμπόριο και δεν χρησιμοποιήθηκε στην εγχώρια αγορά μέχρι τη νομισματική μεταρρύθμιση του 1776.
Το daler ήταν συνεχώς = 4 μάρκα.
Ο daler δεν κόπηκε μετά το 1604, έτσι κόβονταν μόνο το riksdaler (επομένως το riksdaler ονομαζόταν επίσης "slagon daler" = minted daler). Tο daler χρησιμοποιήθηκε ως συμβολικό όνομα για την αξία των 4 μάρκων μέχρι το 1776.
1 daler = 4 μάρκα = 32 öre.
Το riksdaler μετά το 1830 αναφέρεται μόνο ως "Riksdaler specie".
Ετος Η τιμή του 1 Riksdaler
1604 1 rdr = 4 μάρκα
1609 1 rdr = 6 μάρκα
1681 1 rdr = 8 μάρκα
1712 1 rdr = 12 μάρκα
Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε πως το συγκεκριμένο νόμισμα των 4 μάρκων το 1994 ισούταν με μισό τάληρο.
Μετά από αυτές τις πληροφορίες, ας δούμε λίγο την ιστορία του ηγεμόνα που απεικονίζεται στο κέρμα, του Σουηδού βασιλιά Καρόλου XI.
Ο Κάρολος XI, ήταν ο βασιλιάς της Σουηδίας από το 1660 μέχρι το θάνατό του το 1697, σε μια εποχή της Σουηδικής ιστορίας γνωστή ως Σουηδική αυτοκρατορία (1611-1718) .
Ήταν ο μόνος γιος του βασιλιά Charles X Gustav της Σουηδίας και Hedwig Eleonora του Holstein-Gottorp. Στέφθηκε βασιλιάς στα 17 του χρόνια. Λίγο αργότερα, ηγήθηκε με επιτυχία στρατιωτικών αποστολών για να εξασφαλίσει τα πρόσφατα αποκτημένα εδάφη από τη Δανία στο μεταξύ τους πόλεμο. Επέστρεψε στη Στοκχόλμη και ανέλαβε την ανόρθωση της παραμελημένης πολιτικής, οικονομικής και οικονομικής κατάστασης της χώρας. Κατάφερε να διατηρήσει την ειρήνη κατά τα υπόλοιπα 20 χρόνια της βασιλείας του. Έκανε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, το εμπόριο, τη ναυτιλία, το στρατό, τη δικαστική διαδικασία, την εκκλησιαστική κυβέρνηση και την εκπαίδευση.
Το γεγονός ότι ο Κάρλος στέφθηκε ως Κάρολος ΧΙ δεν σημαίνει ότι ήταν ο 11ος βασιλιάς της Σουηδίας που είχε το όνομα Κάρολος. Στην πραγματικότητα ήταν ο 5ος βασιλιάς Κάρολος. Το όνομα του πατέρα του (ως 10ος) οφείλεται στον παππού του, βασιλιά Κάρολο IX της Σουηδίας (1604-1611), που υιοθέτησε τον δικό του αριθμό χρησιμοποιώντας μια μυθολογική ιστορία της Σουηδίας. Η παράδοση της αρίθμησης που άρχισε έτσι συνεχίζεται, με τον σημερινό βασιλιά της Σουηδίας να είναι ο Carl XVI Gustaf.
Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1660, η μητέρα του, η βασίλισσα Hedvig Eleonora, είχε την αντιβασιλεία, μαζί με ένα συμβούλιο, μέχρι ο Κάρολος XI να ενηλικιωθεί το 1672. Εμφανίστηκε ανίδεος των κρατικών υποθέσεων και σχεδόν αναλφάβητος. Είχε εμφανή σημάδια δυσλεξίας που τότε όμως δεν ήταν κατανοητή. Σύμφωνα με πολλές σύγχρονες πηγές, ο βασιλιάς θεωρήθηκε ανεπαρκώς εκπαιδευμένος και επομένως δεν είχε τα προσόντα να ενεργεί αποτελεσματικά στις εξωτερικές υποθέσεις. Ο Κάρολος ήταν εξαρτώμενος από τη μητέρα του και από τους συμβούλους του στις επαφές του με τους ξένους απεσταλμένους, αφού δεν ήξερε άλλες ξένες γλώσσες πέρα από τα Γερμανικά (και αυτό γιατί η μητέρα του ήταν Γερμανίδα) και αγνοούσε τον κόσμο έξω από τα Σουηδικά σύνορα.
Ο Ιταλός συγγραφέας Lorenzo Magalotti επισκέφθηκε τη Στοκχόλμη το 1674 περιέγραψε τον έφηβο Charles XI ως "σχεδόν φοβισμένο από τα πάντα, αμήχανο όταν μιλούσε με αλλοδαπούς και δεν τολμούσε να κοιτάξει κανέναν στο πρόσωπο". Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ήταν η βαθιά θρησκευτική αφοσίωση: φοβόταν τον Θεό, συχνά προσευχόταν γονατιστός και παρακολούθησε κηρύγματα.
Αυτή την περίοδο η κατάσταση στην Ευρώπη ήταν ασταθής και η Σουηδία αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Οι κηδεμόνες του Καρόλου XI αποφάσισαν να διαπραγματευτούν μια συμμαχία με τη Γαλλία το 1671. Αυτό θα εξασφάλιζε ότι η Σουηδία δεν θα ήταν απομονωμένη αν υπήρχε πόλεμος και ότι τα εθνικά οικονομικά θα βελτιώνονταν χάρη στις γαλλικές επιδοτήσεις. Η Γαλλία επιτέθηκε κατά των Ολλανδών το 1672 και την άνοιξη του 1674, η Σουηδία αναγκάστηκε να λάβει μέρος, ως σύμμαχος της Γαλλίας. Οι Ολλανδοί ήταν σύμμαχοι της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας των Αψβούργων αλλά και του Μαγδεμβούργου-Πρωσίας και της Δανίας, οι οποίοι έτσι επιτέθηκαν στη Γαλλία.
Προκειμένου τώρα ο Κάρολος να αποφύγει έναν πόλεμο με τη Δανία, η οποία ήταν επίσης σύμμαχος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έστειλε αντιπροσωπεία στην Κοπεγχάγη να προξενέψει την Δανέζα πριγκίπισσα Ulrika Eleonora για σύζυγό του. Στα μέσα Ιουνίου του 1675, ο αρραβώνας ανακηρύχθηκε επισήμως. Ωστόσο, όταν έφτασαν τα νέα της Σουηδικής ήττας στη μάχη της Fehrbellin*, ο Δανός βασιλιάς Χριστιανός Β΄ ξέχασε τον αρραβώνα και κήρυξε πόλεμο στη Σουηδία τον Σεπτέμβριο.
Ο 20χρονος βασιλιάς ήταν άπειρος, χωρίς εσωτερική βοήθεια και με ένα έθνος σε κατάσταση αναρχίας. Προετοίμασε, όπως μπορούσε το στρατό του εναντίον των Δανών στον πόλεμο της Scania (νότια επαρχία της Σουηδίας). Ότι έκανε αυτός στο Βραδεμβούργο με την ύπουλη επίθεσή του, του έκαναν και οι Δανοί, οι οποίοι επιτέθηκαν στη Σουηδία όσο ο στρατός της Σουηδίας πολεμούσε το Βραδεμβούργο. Πράγματι, οι Δανοί είχαν πολλές επιτυχίες, αλλά στο τέλος ηττήθηκαν (αν και ανώτεροι σε άντρες και εξοπλισμό) από τον νεαρό Κάρολο στη μάχη του Halmstad. Η μάχη αυτή υπήρξε από τις πιο αιματοβαμμένες της εποχής, καθώς από τους 20.000 άνδρες που ενεπλάκησαν, οι 8.000 πέθαναν στο πεδίο της μάχης. Έτσι, με το τέλος των πολέμων το 1679, η Σουηδία βγήκε ανέπαφη, διατήρησε δηλαδή τα εδάφη που είχαν οι προκάτοχοι του Καρόλου προηγουμένως κερδίσει από τη Δανία και άλλα κράτη.
Ο Κάρολος αφιέρωσε το υπόλοιπο της βασιλείας του στην αποφυγή άλλων πολέμων, στην αναδιοργάνωση του στρατού, την οικονομική ευημερία και την ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική. Τα επόμενα 20 χρόνια της βασιλείας του ήταν το μεγαλύτερο ειρηνικό διάστημα της Σουηδικής Αυτοκρατορίας (1611-1718).
Για να ανορθωθεί η οικονομία, με διάταγμα, οποιαδήποτε γη ή αντικείμενο που προηγουμένως ανήκε στο θρόνο και δανείστηκε ή παραχωρήθηκε - συμπεριλαμβανομένων των κομητειών, των βαρονιών και των κληροδοτημάτων – έπρεπε να επιστραφεί. Επανεξετάστηκαν επίσης οι τίτλοι που είχαν παραχωρηθεί. Έτσι, τα οικονομικά του κράτους βελτιώθηκαν σημαντικά.
Σύμφωνα με τη Σουηδική παράδοση, ο Κάρολος XI ταξίδευε συχνά στη χώρα ντυμένος ως αγρότης ή απλός ταξιδιώτης για να εντοπίσει τη διαφθορά και την καταπίεση εναντίον του λαού. Υπάρχουν πολλές καταγεγραμμένες ιστορίες γι 'αυτό.
Το 1693 καθιέρωσε την απόλυτη μοναρχία, καθώς τα μέλη του αυτοκρατορικού συμβουλίου, του οποίου έπρεπε να παίρνει την γνώμη, αναλώνονταν σε εσωτερικές διαμάχες σε όλο το προηγούμενο διάστημα των πολέμων.
Ο Κάρολος εφάρμοσε μια έξυπνη πολιτική αφομοίωσης των πρώην Δανέζικων ή Νορβηγικών εδαφών. Απαγόρευσε την κυκλοφορία βιβλίων γραμμένων στη Δανική ή Νορβηγική, επέβαλλε τη χρήση της Σουηδικής γλώσσας, και όλοι οι δάσκαλοι και ιερείς προέρχονταν από τη Σουηδία. Η αφομοίωση ωστόσο δεν εφαρμόστηκε τόσο έντονα στις γερμανικές επικράτειες της Σουηδικής Πομερανίας, της Βρέμης-Βέρντεν, και των περιοχών της Βαλτικής (Εσθονία και Λιβόνια).
Ο Κάρολος ήταν ένας αφοσιωμένος Λουθηρανός. Το 1686 με εκκλησιαστικό νόμο δήλωσε ότι ο βασιλιάς ήταν ηγεμόνας της Εκκλησίας. Κυβερνούσε τη χώρα όπως ο Θεός κυβερνούσε τον κόσμο. Η παρακολούθηση των κηρυγμάτων την Κυριακή έγινε υποχρεωτική και όσοι περπατούσαν στους δρόμους εκείνη την ώρα συλλαμβάνονταν. Τρία χρόνια αργότερα, υποχρέωσε όλους να μάθουν να διαβάζουν μια κατήχηση που έγραψε ο Αρχιεπίσκοπος έτσι ώστε να καταλάβουν την «μεγαλοπρέπεια του Θεού».
Θυμάστε τον αποτυχημένο αρραβώνα με την κόρη του Δανού Βασιλιά? Ε, λοιπόν το 1680, ο Κάρολος τελικά παντρεύτηκε τη Ulrika Eleonora της Δανίας (1656-1693). Είχε προηγουμένως αρραβωνιαστεί την ξαδέρφη του Juliana της Hesse-Eschwege, (πράγμα συνηθισμένο για την εποχή του) αλλά ο αρραβώνας διαλύθηκε μετά από ένα σκάνδαλο. Ο γάμος αυτός περιλαμβάνονταν στη συνθήκη ειρήνης για το τέλος των πολέμων (πράγμα επίσης συνηθισμένο για τότε). Πάντως η νύφη μάλλον συμπαθούσε πολύ τον γαμπρό γιατί κατά τη διάρκεια του πολέμου βοήθησε τους Σουηδούς αιχμάλωτους πολέμου: πούλησε τα κοσμήματά της, ακόμα και το δαχτυλίδι αρραβώνων της, για να τους φροντίσει. Αυτά συν τις συνεχιζόμενες φιλανθρωπικές πράξεις της, συν την εξυπνάδα της, απογείωσαν τη φήμη της στα μάτια των Σουηδών. Ο γάμος τους έγινε σε μια βιαστική τελετή, καθώς ο Κάρολος θεωρούσε τα ιδιωτικά του θέματα δευτερεύοντα και έδινε προτεραιότητα στην διακυβέρνηση του κράτους.
Ο Κάρολος και η Ulrika Eleonora ήταν πολύ διαφορετικοί. Αυτός απολάμβανε το κυνήγι και την ιππασία**, ενώ αυτή την ανάγνωση και τις τέχνες και τις φιλανθρωπίες. Περιορίζονταν όμως από την κακή υγεία της και τις πολλές εγκυμοσύνες. Βλέπονταν για λίγα διαστήματα καθώς ο Κάρολος ήταν πολυάσχολος με τις κρατικές υποθέσεις, έτσι αυτή ήταν συχνά μοναχική και λυπημένη. Παρ’ όλα αυτά ο γάμος όμως θεωρείται επιτυχής, με τον βασιλιά και τη βασίλισσα να αγαπούν ο ένας τον άλλον. Ως βασίλισσα, η Ulrika είχε μικρή πολιτική συμμετοχή και επισκιάζονταν από την πεθερά της. Ωστόσο, η εμπιστοσύνη του Καρόλου σε αυτήν μεγάλωσε με την πάροδο του χρόνου: το 1690, την αναγόρευσε σε μελλοντική αντιβασιλέα, αν ο γιος του που θα τον διαδέχονταν ήταν ακόμη ανήλικος. Η Ulrika όμως πέθανε τρία χρόνια πριν απ’ αυτόν. Την εποχή του θανάτου της συντηρούσε προσωπικά 17.000 ανθρώπους. Λέγεται ότι στο κρεβάτι του, ο Κάρολος XI εκμυστηρεύτηκε στη μητέρα του ότι δεν ήταν ευτυχισμένος μετά το θάνατο της Ulrika Eleonora. Έκαναν επτά παιδιά, εκ των οποίων μόνο τρεις έζησαν μετά τον Κάρολο.
Ο Κάρολος ΧΙ είχε παραπονεθεί για πόνους στο στομάχι από το 1694. Η ιατρική της εποχής δεν μπορούσε να διαγνώσει την ασθένεια και το μόνο που έκαναν οι γιατροί ήταν να ανακουφίζουν τον πόνο. Το 1697, οι πόνοι έγιναν έντονοι και οι γιατροί ανακάλυψαν ότι είχε ένα μεγάλο, σκληρό όγκο στο στομάχι του. Πέθανε στις 5 Απριλίου 1697, στα 41 χρόνια του. Μια αυτοψία έδειξε ότι ο βασιλιάς είχε αναπτύξει καρκίνο και ότι είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη την κοιλιακή κοιλότητα. Όταν πέθανε άφησε τη Σουηδία με τον καλύτερο στρατό που είχε ποτέ μέχρι τότε.
Ο Κάρολος ΧΙ υπήρξε από τους πιο σημαντικούς Σουηδούς βασιλιάδες μέχρι σήμερα. Η μορφή του εμφανίζεται στο χαρτονόμισμα των 500 κορόνων. Το πορτραίτο του πάρθηκε από πίνακα του διάσημου Σουηδού ζωγράφου Ehrenstrahl. Αξίζει να σημειώσω πως ο ίδιος ίδρυσε, το 1668 την Τράπεζα της Σουηδίας.
Η οχυρωμένη πόλη Carlsburg κοντά στη Βρέμη, στο χώρο της σύγχρονης Bremerhaven, πήρε το όνομά του από τον Κάρολο. Η Σουηδική πόλη Karlskrona, που χτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του για να φιλοξενήσει την κύρια βάση ναυτικού στη νότια Σουηδία, η οποία παραμένει μέχρι σήμερα, ονομάζεται επίσης μετά από αυτόν. Επίσης, η Εκκλησία του Καρόλου στο Ταλίν, Εσθονία, είναι αφιερωμένη στον Κάρολο ΧΙ.
*Η μάχη του Fehrbellin έγινε στις 18 Ιουνίου 1675 ανάμεσα στους Σουηδούς και τα στρατεύματα της Πρωσίας-Βραδεμβούργου. Οι Σουηδοί ήταν σύμμαχοι με το Βραδεμβούργο, ωστόσο, όταν αυτό έγινε σύμμαχος με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η Σουηδία εισέβαλλε και κατέλαβε εδάφη του, ύπουλα θα λέγαμε, την ώρα δηλαδή που ο στρατός του Βραδεμβούργου ήταν στην Αλσατία, σε εκστρατεία κατά της Γαλλίας. Ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος, εκλέκτορας του Βραδεμβούργου είχε στρατοπεδεύσει στην πόλη Erstein της Γαλλίας και όταν έμαθε τα νέα της επίθεσης της Σουηδίας απέσυρε αμέσως το στρατό του από την εκστρατεία για να γυρίσει πίσω και να υπερασπιστεί τη χώρα του. Σταμάτησε για το χειμώνα στην πόλη Marktbreit της Γερμανίας και από εκεί ξεκίνησε στις 26 Μαΐου 1675 και διένυσε 250 χιλιόμετρα, μέχρι το Μαγδεμβούργο. Αυτό το κατόρθωμα θεωρείται ως μία από τις μεγαλύτερες πορείες στη στρατιωτική ιστορία. Για να το πετύχει αυτό ο Φρειδερίκος παράτησε όλες τις άμαξες ανεφοδιασμού, καθώς και μεγάλο μέρος του πεζικού του. Ο υπόλοιπος στρατός για να τραφεί, αγόραζε προμήθειες από τους ντόπιους (είχε απαγορέψει τη λεηλασία). Οι Σουηδοί πιάστηκαν στον ύπνο καθώς δεν περίμεναν να φτάσει ο αντίπαλος στρατός τόσο σύντομα. Έτσι, στη μάχη αυτή οι Σουηδοί έχασαν κατά κράτος.
**Ο Κάρολος είχε αγάπη για το κυνήγι, τα σκυλιά, την ζωή στη φύση και τις δραστηριότητες που αυτή προσφέρει. Πάνω απ’ όλα όμως ο Κάρολος είχε πραγματικό πάθος με τα άλογα. Τα χρησιμοποίησε σε μεγάλη κλίμακα στο Σουηδικό στρατό με μεγάλη επιτυχία. Με τον Γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο XIV ως πρότυπο, κατάλαβε επίσης ότι μπορούσε να χρησιμοποίησε το άλογο ως σύμβολο για τον εαυτό του και τη χώρα του. Στο Κάστρο Strömsholm στο Västmanland κρέμονται μερικά από τα υπέροχα πορτρέτα αλόγων που διέταξε ο Κάρολος να γίνουν από τον σπουδαίο ζωγράφο David Klöcker Ehrenstrahl. Τα πορτρέτα αυτά φανερώνουν την προσωπική σχέση του βασιλιά με τα άλογα:
