Φοίνιξ (Λατινικά: Phoenix, συντομογραφία: Phe) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του είναι ορατό από την Ελλάδα, αργά τις νύκτες του φθινοπώρου και τα βράδια του χειμώνα. Συνορεύει με 5 αστερισμούς, τους Γλύπτη, Γερανό, Τουκάνα, Ηριδανό και Κάμινο.Οι αστέρες α, κ, μ, β, ν και γ Φοίνικος σχηματίζουν μία καμπύλη με το κοίλο μέρος της προς τα «άνω» (βόρεια), σαν μία πρωτόγονη βάρκα. Και πραγματικά, οι Άραβες γνώριζαν αυτό το τμήμα του αστερισμού ως Al Zaurak, δηλαδή «η Βάρκα». Ο Αλ Σούφι αναφέρει κι ένα άλλο όνομα, Al Rial, δηλαδή οι νεαρές στρουθοκάμηλοι, το οποίο ο Βρετανός ανατολιστής Thomas Hyde (1636-1703) λανθασμένα γράφει Al Zibal. Οι Άραβες αστρονόμοι γενικώς ενσωμάτωναν τον σημερινό Φοίνικα στο Al Nahr τους, το ποτάμι, μαζί με τον σύγχρονο ποτάμιο αστερισμό Ηριδανό, και βέβαια είναι φυσιολογικό για μια Βάρκα να πλέει σε ποταμό.Η μορφή αυτή μετατράπηκε αργότερα σε μυθολογικό γρύπα ή αετό, έτσι ώστε η εισαγωγή της σημερινής επίσημης ονομασίας υπήρξε μάλλον «υιοθεσία» παρά καθαρή επινόηση: Ο Φοίνιξ είναι το μυθολογικό πουλί που ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του. Εξάλλου, το πτηνό αυτό συμβόλιζε τις μακροχρόνιες περιοδικότητες ή κύκλους στην Αστρονομία, όπως η Σοθική Περίοδος των αρχαίων Αιγυπτίων που άρχιζε όταν ο Σείριος και ο Ήλιος ανέτελλαν ταυτοχρόνως στις 20 Ιουλίου. Ο ορνιθολόγος του 19ου αιώνα D' Arcy Wentworth Thompson γράφει σχετικώς:«Μία νέα Περίοδος του Φοίνικος λέγεται ότι έχει αρχίσει το 139 μ.Χ., επί της βασιλείας του Αντωνίνου Πίου. Και μία επανάληψη του αστρονομικού συμβολισμού που συνδέεται με αυτή εμφανίζεται στα νομίσματα του Αυτοκράτορα αυτού.»Συμπτωματικά (
ο Κλαύδιος Πτολεμαίος είχε υιοθετήσει ως εποχή του καταλόγου του των αστέρων το 138 μ.Χ., το πρώτο έτος του Αντωνίνου. Στους Αιγυπτίους, ο Bennu, ο μυθολογικός Φοίνικας που εμφανίζεται και σε νομίσματά τους, ήταν σύμβολο της αθανασίας, όπως και γενικότερα, τόσο σε παγανστικές όσο και σε Χριστιανικές κοινωνίες. Και οι Κινέζοι, όταν ήρθαν σε επαφή με τους δυτικούς (Ιησουίτες ιεραποστόλους αρχικώς), δεν δίστασαν να υιοθετήσουν το όνομα Ho Neaou, δηλαδή το «Πουλί της Φωτιάς» για τον αστερισμό.
