Στέκι Συλλεκτών

Διαβαστε μια ενδιαφερουσα κριτικη παρουσιαση για ενα νεο βιβλιο(απο τη σημερινη Καθημερινη).

ΒΙΒΛΙΟ
Ενα μικρό άλμπουμ με μεγάλα μυστικά
Τι μπορεί να κρύβεται πίσω από μια συλλογή γραμματοσήμων;
 
Τα γραμματόσημα από πάντα συνόδευαν έρωτες, αναμνήσεις, ανθρώπινες ιστορίες που έπρεπε να ειπωθούν... Φωτ. Shutterstock
Ζωή Καραμήτρου
05.06.2023 • 23:38
•   
Ιρις Τζαχίλη
Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων
εκδ. Μεταίχμιο, 2022, σελ. 395
Η Ιρις Τζαχίλη κρατάει στα χέρια της ένα μικρό μαύρο άλμπουμ συλλογής γραμματοσήμων. Περιέχει μόνο γερμανικά γραμματόσημα μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου και είναι της μητέρας της. Δεν της ανήκε, απλώς το φυλούσε περιμένοντας να το επιστρέψει στον ιδιοκτήτη του. Μια παρακαταθήκη που άφησε πίσω του τον καιρό της Κατοχής ένας Γερμανός αξιωματικός, με την υπόσχεση ότι θα γυρίσει να το πάρει. Δεν γύρισε ποτέ.
Αυτό το μυστηριώδες μικρό άλμπουμ, ενώ μοιάζει να είναι η αιτία μιας σοβαρής, πολύχρονης κι εντατικής έρευνας της συγγραφέως, η οποία εμφανίζεται ότι πασχίζει να ανακαλύψει τα βήματα του Γερμανού, τη ζωή του μετά την αποχώρηση από την Ελλάδα, είναι απλά μονάχα η αφορμή για να στραφεί εντός της και να ξαναδεί την οικογενειακή της ιστορία, αλλά προπάντων να γνωρίσει την τόσο άγνωστη μητέρα της. Είναι η αφορμή για την καταγραφή της μεγάλης κοινωνικής, ανθρωπολογικής και πολιτικής ιστορίας του τόπου από το 1922 και μετά, μέσα από το βλέμμα μιας οικογένειας και από μια επιστήμονα της συστηματικής έρευνας, μελέτης, καταγραφής και ερμηνείας, μια καθηγήτρια της αρχαιολογίας, όπως είναι η Τζαχίλη. Μόνο που σ’ αυτό το βιβλίο απεκδύεται την επιστήμη, εγκαταλείπει τη μέθοδο, αρνείται τη συνοχή.
Ακολουθεί τη διαίσθηση, το ένστικτο, το συναίσθημα. Περιγράφει, με τρόπο ζωντανό και συναρπαστικό, μια μεγάλη και ζοφερή περίοδο που εκτείνεται από την προσφυγιά του ’22, θύμα της οποίας είναι και οι πρόγονοί της, για να φτάσει στη δυστυχία του Μεγάλου Πολέμου και στην καταλυτική εμφύλια σύγκρουση.
Αναζητώντας απαντήσεις, η ηρωίδα ανακαλύπτει μια ολόκληρη εποχή θαμμένη στη σιωπή.
Την έλκει το αιφνίδιο, το απρογραμμάτιστο, το συνειρμικό, καταδιώκει το νόημα ενός βαθιά κατακερματισμένου κόσμου και προσπαθεί να δει πίσω από αυτό που φαίνεται, να ανιχνεύσει το παρελθόν με πείσμα, επιμονή και μια ασίγαστη δίψα για την αλήθεια. Μαζεύει μικρές ψηφίδες, αξιοποιώντας όποιο υλικό μπορεί να προσπελάσει, ζητάει στοιχεία από ευρισκόμενα αρχεία, με καίριο ερώτημα ποιος ήταν ο Γερμανός αξιωματικός και ποια τύχη είχε η ζωή του όταν έφυγε για το ρωσικό μέτωπο. Με την ακατάπαυστη, επίμονη έρευνα να της αποκαλύπτει καινούργια στοιχεία που αλλάζουν τη ροή, με μαρτυρίες, αθέατες πλευρές, σύγχυση προσώπων και ονομάτων, προκαλείται τελικά να συνδυάσει, να φανταστεί, να τολμήσει.
Σκάβοντας τη μνήμη
Και πράγματι τολμάει. Θαρραλέα και έντιμα, με αξιοπρέπεια, χωρίς αδιακρισία, με τρυφερότητα και κοφτερή λεπτότητα, σκάβει εντατικά τη μνήμη και αναδύονται στρώσεις γεμάτες από γεγονότα της ζωής της γειτονιάς, της Θεσσαλονίκης, της χώρας, της Ευρώπης, με άξονα τη ζωή της μητέρας της, Δήμητρας Αγγελίδου. Που από προσφυγόπουλο, σε μια γειτονιά με πλούσιους Εβραίους γείτονες, κατάφερε να σπουδάσει και να γίνει δασκάλα για να νοηματοδοτήσει την πρόοδο ως πραγματικότητα ζωής. Μα και να βιώσει την κυριαρχία των κατακτητών, την απώλεια των γειτόνων, να παντρευτεί και όμως, ένα πέπλο μυστηρίου να σκεπάσει αυτόν τον σύζυγο και πατέρα που παραμένει άφαντος και τελικά διώχνεται, αποκόβεται και καταλήγει εξόριστος στην Αθήνα.
Μικρές ιστορίες χωρίς αυστηρή μυθιστορηματική πορεία, χωρίς τάξη, ένα δημιουργικό χάος που όμως δεν απορροφά, δεν αποσυντονίζει, αλλά μας στροβιλίζει με πάθος και ένταση σ’ ένα παρελθόν, τόσο έντονο, τόσο οξύ, όχι και τόσο μακρινό, όσο νομίζουμε.
 
Ερωτήματα
Και το ερώτημα παραμένει πάντα, ποια ήταν η Δήμητρα Αγγελίδου, ποιες οι σκέψεις της, τα αισθήματά της, τι έκρυβε ή φύλαγε η νεανική της ζωή; Γιατί ο Γερμανός του διπλανού επιταγμένου σπιτιού διαλέγει εκείνη για να της δώσει τα γραμματόσημα, γιατί της υπόσχεται πως θα γυρίσει να τα πάρει; Και αυτό το μικρό μαύρο πράγμα, ένα αντικείμενο που θα μπορούσε να συγκεντρώνει το μίσος για τον κατακτητή, γιατί παραμένει ατόφιο ανάμεσα στα πράγματα και κληροδοτούνται ανέπαφα τόσα χρόνια μετά;
Μέσα από τις ιστορίες, τις λέξεις, τις περιγραφές, νιώθει κανείς ολοζώντανη την αγάπη, την εκτίμηση, τον θαυμασμό της Τζαχίλη για τη μητέρα της. Αυτή τη γυναίκα που στάθηκε δυνατή και ολόρθη μέσα στη φτώχεια, στην ανέχεια, στον πόλεμο. Που κατάφερε να σπουδάσει, να ξεχωρίσει, να ξεφύγει από μια μοίρα που είχε χαράξει άλλη ρότα για εκείνην και να μπορέσει να γράψει μαζί με τις φίλες και συμφοιτήτριές της το οφειλόμενο βιβλίο για τον αγαπημένο και εμπνευσμένο δάσκαλό τους Μίλτο Κουντουρά. Ενα πανόραμα μιας εποχής που οι πρωταγωνιστές της δεν έχουν μιλήσει ή δεν έχουν μιλήσει αρκετά, ή μιλώντας δεν έχουν πει αυτά που θα ‘θελαν, τα πολύτιμα. Και αναλαμβάνει η Τζαχίλη να μιλήσει για εκείνα που είναι μνήμες, ερωτήματα και τραύματα, χωρίς το βλέμμα που κρίνει, μα μ’ εκείνο της κατανόησης και της αποδοχής για όσα λέχθηκαν, μα πιο πολύ για εκείνα που κρατήθηκαν στη σιωπή.